Dabrowski en de Reis van de Held
Er zijn momenten waarop je voelt dat je hele fundament trilt. Wat ooit vanzelfsprekend was, past simpelweg niet meer. Je werk, je relaties of je overtuigingen lijken niet meer te kloppen. Het verhaal dat je jezelf altijd verteld hebt, valt uit elkaar. Voor veel hoogbegaafde en multipassionate vrouwen voelt dit alsof er “iets mis” is. Het lijkt alsof je aan het afbrokkelen bent. Maar wat als dit proces juist precies de bedoeling is?
Dit artikel laat je zien hoe de Positieve Desintegratie van Kazimierz Dabrowski en de Reis van de Held van Joseph Campbell je handvatten geven om jouw struggle te herwaarderen, te plaatsen in je levensverhaal, en tot integratie met jezelf te komen.
Ik neem je graag mee op reis. Door jouw eigen Heldenreis!
Positieve desintegratie volgens Dabrowski
De theorie van positieve desintegratie (TPD) van Kazimierz Dabrowski is misschien geen makkelijke kost, maar wel ongelooflijk hoopgevend. Waar de meeste psychologische modellen stabiliteit, balans en aanpassing centraal stellen, zegt Dabrowski juist: groei begint wanneer je oude zelfbeeld uiteenvalt. Ik schreef er eerder een uitgebreid artikel over, dus hier komt alleen een beknopte uitleg.
Positieve desintegratie is het proces dat je brengt van leven naar de waarden van je omgeving, naar een authentiek leven volgens je eigen waarden. Dit kan niet zonder schuring: je begint in een soort vanzelfsprekende aanpassing (fase I), maar zodra je innerlijke conflicten voelt, breekt dat beeld open (fase II). Je komt in een chaotische periode van twijfel en botsende waarden, waarin niets meer vanzelfsprekend lijkt (fase III). Gaandeweg leer je kiezen voor je eigen waarden en maak je bewuste keuzes die passen bij wie jij écht bent (fase IV). Uiteindelijk kom je tot een stabiele, geïntegreerde persoonlijkheid waarin je jezelf en je waarden belichaamt (fase V).
Overexcitabilities bij hoogbegaafdheid
Volgens Dabrowski komt positieve desintegratie vaker voor bij hoogbegaafde mensen. Dat heeft te maken met overexcitabilities (OE’s): intensere gevoeligheden op vijf gebieden:
- intellectueel (je denkt diep en eindeloos door)
- emotioneel (je voelt intens en vaak heftig)
- imaginatief (een rijke innerlijke wereld en fantasie)
- sensueel (sterk bewustzijn van zintuiglijke prikkels)
- psychomotorisch (veel energie, maar ook onrust)
Deze gevoeligheden zorgen ervoor dat hoogbegaafden sneller in conflict komen met zichzelf en hun omgeving. Je voelt dat de buitenwereld iets van je wil, maar vanbinnen klopt dat niet meer. Je ziet en voelt dingen die anderen over het hoofd zien. Dat kan pijnlijk en verwarrend zijn, maar volgens Dabrowski is het ook een teken van ontwikkelingspotentieel.
Waarom dit bevrijdend is voor hoogbegaafden
Voor hoogbegaafden kan kennis van positieve desintegratie een enorme opluchting zijn.
- Het betekent dat je onrust niet een fout is, maar een functie.
- Het geeft taal aan een gevoel dat je anders misschien pathologiseert (“ben ik nu depressief, of gek?”).
- Het laat zien dat jouw intensiteit niet tegen je werkt, maar je gids is naar een authentiek leven.
Kortom: het wankelen ís de weg.
Tot zover even over de positieve desintegratie. Laten we kijken naar de andere kant van deze munt, de Reis van de Held.
De Reis van de Held van Campbell
De Amerikaanse mytholoog Joseph Campbell onderzocht honderden mythen en ontdekte een universeel patroon. Hij noemde dit de monomyth, maar het is bekend geworden als de Hero’s Journey. Ieder groot verhaal over groei en transformatie volgt in essentie dezelfde lijn, al komen niet alle fasen naar voren in elk verhaal.
De fasen van de heldenreis
De heldenreis bestaat volgens Campbell uit drie delen: het vertrek, de initiatie en de terugkeer.
Tijdens het vertrek stapt de held over van de gewone wereld naar de andere wereld, waarna er ook geen weg terug is. De initiatie dompelt de held onder in deze nieuwe wereld, met alle beproevingen en groei die daarbij horen. Tijdens de terugkeer moet de held haar oude, vertrouwde omgeving én haar nieuwe inzichten met elkaar zien te verenigen. Klinkt dat al een beetje bekend?
Klik op de balk hieronder voor een uitgebreide fasen-indeling van de Hero’s Journey. Omdat de theorie een beetje abstract voelt, heb ik twee bekende verhalen toegevoegd als voorbeeld, om wat meer gevoel te krijgen bij wat dat dan betekent in een verhaal.
Hoe positieve desintegratie en de reis van de held samenvallen
De reis van de held en de theorie van positieve desintegratie zijn eigenlijk twee manieren om hetzelfde proces te beschrijven.
| Hero’s Journey | Positieve Desintegratie |
|---|---|
| 0. De gewone wereld – de held aan het begin van haar verhaal | Je leeft volgens de verwachtingen van buitenaf (fase I – primaire integratie) |
| 1. Roep tot avontuur – een uitdaging of kans dwingt verandering | Je voelt dat er meer is dan het leven volgens andermans normen (fase I begint te wankelen) |
| 2. Weigering van de roep – angst en twijfel houden je tegen | Verwarring, piekeren en twijfel (fase II – unilevel desintegratie) |
| 3. Bovennatuurlijke hulp – mentor of inzicht helpt de held | Je ontdekt bronnen: boeken, therapie, gelijkgestemden; eerste glimp van je eigen waarden |
| 4. Eerste drempel – je stapt een onbekende wereld binnen | Je oude overtuigingen botsen met nieuwe inzichten, er is geen weg terug |
| 5. Buik van de walvis – overgave, het oude leven sterft af | Diepe crisis: je beseft dat je nooit meer volledig kunt passen in het oude zelfbeeld |
| 6. Weg van beproevingen – obstakels en lessen dwingen groei | Fase III – multilevel desintegratie: intense innerlijke strijd, dynamismen zoals schuldgevoel en zelfreflectie trekken je vooruit |
| 7. Ontmoeting met de godin – ervaring van liefde of betekenis | Je proeft verbondenheid met een groter doel of waarde; het voelt alsof er zin in de chaos zit |
| 8. De verleidster – afleiding of de roep van gemak/macht | Verleiding om terug te vallen in oude patronen of jezelf te verloochenen |
| 9. Verzoening met de vader – confrontatie met autoriteit of innerlijk geweten | Je doorleeft de botsing met verwachtingen van buitenaf én je eigen innerlijke criticus; volwassenwording |
| 10. Vergoddelijking (Apotheosis) – hoger bewustzijn, inzicht | Je overstijgt oude conflicten en krijgt een helder zicht op jouw eigen waarden (fase IV – georganiseerde multilevel desintegratie) |
| 11. De ultieme gift – de beloning van de reis | Het innerlijk kompas zelf: een diep ervaren besef van wie je bent en wat je belangrijk vindt |
| 12. Weigering van de terugkeer – de nieuwe wereld voelt te kostbaar om te verlaten | Twijfel: hoe deel je je nieuwe zelf met een omgeving die jou nog in je oude rol ziet? |
| 13. Magische vlucht – ontsnappen met de schat | Je verdedigt je nieuwgevonden waarden, soms tegen weerstand van buitenaf |
| 14. Redding van buitenaf – hulp van bondgenoten bij terugkeer | Steun van gelijkgestemden of inspirerende voorbeelden helpt je vasthouden aan je pad |
| 15. Terugkeer over de drempel – wijsheid integreren in het gewone leven | Je brengt je authentieke waarden in praktijk, ook in relaties, werk en keuzes |
| 16. Meester van twee werelden – balans tussen innerlijk en uiterlijk | Fase V – secundaire integratie: je bent trouw aan jezelf én verbonden met de wereld |
| 17. Vrijheid om te leven – leven zonder angst, vol aanwezigheid | Je leeft vanuit authenticiteit, zonder druk om te voldoen, vrij om te scheppen en te zijn |
Het echte leven
Marlies (38) had alles wat ze ooit dacht te willen: een goede baan, een mooi huis, zekerheid. Toch voelde ze zich leeg. Alsof ze in een leven van iemand anders leefde. Ze werd somber, sliep slecht en vroeg zich af of er iets mis met haar was. Ze maakte een afspraak met de huisarts.
Op aanraden van een vriendin om ‘iets leuks te gaan doen’, meldde ze zich aan voor een schrijfgroep. Onder aanmoediging van haar groep liet ze de ‘brave’ verhaaltjes los en liet zichzelf meer zien. De teksten die uit haar pen kwamen waren rauw en eerlijk, en lieten zien hoeveel strijd er in haar woedde.
Toen haar manager haar een promotie bood, brak er een storm los: kiezen voor succes of voor zichzelf? Haar vriendinnen en partner snapten het niet helemaal, al wilden ze haar wel steunen. “Je zou gek zijn als je dit liet lopen,” zei iemand. En diep vanbinnen wilde ze het óók: zekerheid, waardering, status. Maar tegelijk voelde ze hoe er iets in haar stikte bij het idee.
Tussen alles door klonk de stem van haar strenge vader in haar hoofd, die fluisterde dat ze niet mocht falen. Jarenlang had ze die stem gevolgd… tot nu. Voor het eerst besloot ze hem te trotseren. Ze schreef haar meest persoonlijke verhaal en publiceerde het, met bonzend hart, doodsbang voor afwijzing. Er kwam kritiek, scherp en pijnlijk. Maar juist daar doorheen klonk iets anders: onverwachte steun, mensen die zeiden dat haar woorden hen raakten.
In deze woelige tijd ontdekte Marlies haar eigen kompas. Het was geen makkelijk pad: ze verloor enkele contacten, zekerheden vielen weg. Toch koos ze bewust voor haar waarden en maakte ruimte voor schrijven – niet als luxe, maar als noodzaak. Zo durfde ze haar leven opnieuw vorm te geven. En uit de breuk groeide iets nieuws: een verhaal dat echt het hare was, en de vrijheid om eindelijk haar eigen pad te volgen.
Wat Campbell in verhalen beschreef, benoemde Dabrowski als psychologisch proces. Beide laten zien: het dieptepunt is niet het einde, maar het begin van een nieuw niveau van groei.
Jouw eigen verhaal herschrijven tot heldenreis
Het verhaal van Marlies in het kader hierboven, kán een heel vervelend verhaal zijn. Over een heftige burn-out, het verlies van een vriendschap, iemand die de druk van de maatschappij niet aankan. Een verhaal van mislukking en crisis. Maar bekeken vanuit Dabrowski en de reis van de held, is het een verhaal van transformatie en overwinning.
We zijn vaak geneigd om onze eigen situatie te zien vanuit de crisis waar we in verkeren, niet vanuit het grotere verhaal van groei. Maar dat kán wel. Het mooie is: je hoeft niet te wachten tot iemand anders jouw verhaal schrijft. Je kunt zelf jouw reis opnieuw verwoorden. Schrijven is een krachtige manier om je ervaringen betekenis te geven en chaos om te vormen tot een pad.
Vier stappen om je eigen levensverhaal te herschrijven
- Beschrijf je huidige verhaal
Hoe vertel je jezelf nu vaak aan anderen? Welke woorden gebruik je, welke rode draden komen steeds terug? - Leg je verhaal langs de heldenreis of positieve desintegratie
Waar zie je dat er crisis of conflict was? Waar botste jij met jezelf of met de wereld? Welke momenten waren draaipunten? - Vraag je af waar je nu staat
Ben je nog middenin de beproevingen? Sta je bij de poort van je diepste crisis? Of leef je al meer vanuit je eigen waarden? - Schrijf vooruit
Hoe wil je dat jouw verhaal verdergaat? Welke waarden wil je als kompas gebruiken? Welke keuzes horen daarbij?
Door dit te doen, maak je jezelf tot auteur van je eigen levensverhaal. Je bent niet langer een passieve hoofdpersoon, maar een bewuste schrijver van je reis.
Call to Adventure – de schrijfgroep
Wil je dit proces niet alleen lezen, maar ook beleven? In mijn praktijk start ik binnenkort de schrijfgroep Call to Adventure.
In tien wekelijkse bijeenkomsten combineren we:
- reflectie op jouw persoonlijke reis en positieve desintegratie,
- schrijfopdrachten om je levensverhaal opnieuw te formuleren,
- én sprintjes in je fictie of ander creatief schrijfproject.
Zo werk je parallel aan twee verhalen: dat van jouw eigen leven en dat van je personages. En al schrijvend ontdek je dat die twee vaak meer met elkaar te maken hebben dan je dacht.
Hoor jij de roep?
De theorie van positieve desintegratie en de reis van de held vertellen hetzelfde: groei voelt vaak als afbrokkelen. Maar juist in die chaos ligt je kans om te worden wie je werkelijk bent.
Dus als je voelt dat je verhaal niet meer klopt, weet dan: dit is geen einde. Het is je roep tot avontuur.
Afbeelding bovenin is van Annie Spratt op Unsplash
Bronnen
Joseph Campbell – The Hero with a Thousand Faces (1949)
Kazimierz Dąbrowski – Personality-Shaping Through Positive Disintegration (1967)
Susan Daniels & Michael Piechowski – Living with Intensity (2009)
Kathee Jones – Positive Disintegration and the Hero’s Journey (2016)
James T. Webb – Searching for meaning (2013)
