‘Ik weet het niet zeker hoor, of ik echt hoogbegaafd ben,‘ is de meest universele uitspraak onder de vrouwen met wie ik werk. Ze zijn slim, creatief, gevoelig, ‘anders’ en complex, hebben hoge standaarden voor zichzelf en lopen regelmatig vast omdat hun omgeving niet zo snel gaat als zij. Maar…. ze hebben vroeger geen klas overgeslagen, zijn niet mégasuccesvol, dragen geen nobelprijs of drie phd’s in hun broekzak, hebben nog nooit iets uitgevonden en snappen echt niet alles in één keer. Mag je jezelf dan hoogbegaafd noemen? Hoe kun je hoogbegaafdheid nou eigenlijk herkennen?
Hoogbegaafdheid is niet eenduidig
Wat het lastig maakt om een duidelijke scheidslijn te maken (jij bent hoogbegaafd, jij niet), is dat het begrip hoogbegaafd niet eenduidig is. Er zijn aardig wat onderzoeken gedaan naar intelligentie, naar hoogbegaafdheid en naar diversiteit in de hersenen. Voor bijna elke theorie kwam wel weer een nieuwe definitie, afhankelijk van de insteek: cognitief, creatief, sociaal-emotioneel of neurobiologisch.
Met een IQ-test kun je in sommige gevallen een indicatie krijgen: haal je een score van 130 of meer, dan hoor je bij de slimste 2% van de samenleving, en dat is voor sommigen het criterium. Maar er zijn vele factoren die kunnen zorgen voor een lagere score dan je ‘werkelijke intelligentie’. Denk aan vermoeidheid, stemming, hormonen, faalangst, cultuur. Uiteindelijk is het enige dat een IQ-uitslag je vertelt: hoe goed je op dat moment was in het maken van IQ-tests. Voor veel mensen is dat niet een bevredigend criterium.
Vanuit de hersenwetenschap weten we dat er bij veel hoogbegaafde mensen sprake is van een sneller en complexer netwerk van verbindingen in het brein. De myelinelaag (de ‘white stuff’ die zenuwbanen omhult) is vaak dikker of beter ontwikkeld, waardoor signalen razendsnel worden doorgegeven en informatie op meerdere lagen tegelijk verwerkt kan worden. Dat kan leiden tot diepe inzichten, maar ook tot overprikkeling. Dit is echter alleen een vage indicatie, en zegt niet zoveel per persoon.
Andere modellen kijken minder naar het brein zelf en meer naar de context. Het meerfactorenmodel van Mönks bijvoorbeeld ziet hoogbegaafdheid als een samenspel tussen intellectuele capaciteiten, creativiteit en motivatie, ingebed in de invloed van gezin, school en leeftijdsgenoten.
Heeft een individu de combinatie van motivatie, creativiteit en intellectuele capaciteiten, én komt dat door de omgeving tot bloei, dan kun je spreken van hoogbegaafdheid. Hiermee verschuift de focus van ‘het zit in je hoofd’ naar ‘het ontwikkelt zich in wisselwerking met je omgeving’. Maar zoals je aan de omgevingsfactoren (school, gezin, vrienden) ziet, is dit model gericht op kinderen.
Hoe zit het dan als je er pas als volwassene achterkomt dat je (misschien) hoogbegaafd bent? Dan vallen die schoolfactoren weg en heb je geen IB’er of RT’er die meekijkt. Hoe kun je als volwassene je hoogbegaafdheid herkennen?
Een werkend model voor hoogbegaafdheid
Omdat ik werk met volwassenen die tegen zichzelf aanlopen, en hoogbegaafdheid daarom vooral gaat over de beleving ervan, is het nodig om hoogbegaafdheid te zien vanuit een existentieel model. Ik vond een goed werkende houvast hiervoor in het Delphi-model hoogbegaafdheid, van Kooijman & van Thiel (2008).
Het Delphi-model geeft de kenmerken van hoogbegaafdheid goed weer. Het gaat om een unieke combinatie van denken, voelen en zijn; een wisselwerking met de omgeving; én een aantal eigenschappen die kenmerken hoe hoogbegaafden over het algemeen doen wat ze doen.
Bij dit model hoort ook een prachtige kenschets, die een hoogbegaafde als volgt omschrijft:
Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker die complexe zaken aankan.
Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard.
Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.
Veel mensen herkennen zichzelf wel een beetje in een aantal van deze kenmerken. Maar herken je er heel veel van, en kun je voor een aantal kenmerken ‘heel erg’ zetten, en zijn ze dan nog steeds op jou van toepassing? Dan voldoe je sterk aan het beeld van hoogbegaafdheid. Je herkent dan vast ook een aantal van de kenmerken uit de lijst hieronder.
Kenmerken om te herkennen
- Je vindt vaak dat je wel méér had kunnen doen
- Je ziet razendsnel oplossingen, vaak nog voordat anderen het probleem volledig doorhebben
- Jouw hoofd staat altijd aan, zelfs ’s nachts
- Je wisselt periodes van enorme productiviteit af met momenten van complete stilstand
- Zolang je je kunt herinneren voel je je ‘anders’ dan de meeste mensen om je heen
- Je kunt je verliezen in een project of interesse
- Je bent gevoelig voor zintuiglijke prikkels: geluiden, geuren, licht, aanraking
- Je hebt uitdaging nodig om niet verveeld te raken
- Je hebt een sterk rechtvaardigheidsgevoel
- Je hebt hoge, vaak onhaalbare, standaarden voor jezelf
- Smalltalk en typische verjaardagsgesprekken interesseren je niet
- Je leest regelmatig meerdere boeken tegelijkertijd
- Je voelt dat er meer in je zit dan eruit komt
- Je bent creatief, of dat nu in schrijven, muziek, theater, beeldende kunst of iets anders zit
- Kleine dingen kunnen jou overprikkelen of irriteren
- Je kunt lang blijven piekeren
- Je hebt moeite met autoriteit, vooral als beslissingen niet logisch voelen
- Je kunt heel intuïtief aanvoelen wat er speelt bij anderen
- Je hebt een sterke drang naar nieuwe prikkels of ervaringen
- Gesprekken blijven vaak te oppervlakkig voor je, je verlangt naar meer diepgang
- Je voelt je soms een kameleon: je past je moeiteloos aan, maar vraagt je af wie je zelf écht bent
- Je hebt de neiging om dingen te analyseren
- Je hebt moeite om te starten met vervelende taken
- Je maakt impulsief grootse plannen, maar hebt moeite om ze af te ronden
- Je bent trouw en loyaal
- Je vindt het lastig om een keuze te maken omdat je zoveel mogelijkheden ziet
- Je hebt een breed interessegebied, soms tot frustratie van mensen die “focus” willen
- Je voelt je vaak onbegrepen, zelfs door mensen die dicht bij je staan
- Je denkt soms dat jij het mis moet hebben, omdat je visie zo afwijkt van anderen.
- Je houdt niet van herhaling en voorspelbaarheid
- Je ziet risico’s of problemen snel aankomen
- Anderen vinden jou erg serieus
- Je hebt een duidelijk beeld van wat de ‘beste’ manier is om iets te doen
- Je voelt innerlijke onrust
- Anderen vinden jou ‘moeilijk’, door je vele vragen en kritische instelling
- Je wilt de wereld verbeteren
- Je humor, vaak vol taalgrapjes, wordt niet begrepen
- Je leven organiseren is best lastig
- Schoonheid kan jou diep raken
- Je hebt een innerlijke drang om te leren, ook zonder direct doel
- Je voelt je ongeduldig als processen langzaam gaan of mensen traag denken.
- Je kunt in korte tijd enorme hoeveelheden informatie opnemen
- Je voelt je verantwoordelijk voor veel meer dan eigenlijk jouw taak is
- Je kunt snel schakelen
- Je denkt in beelden, patronen of verbanden die anderen niet meteen zien
- Je hebt moeite met onechtheid en doorziet snel wanneer iemand niet oprecht is
Dus… ben ik nou hoogbegaafd of niet?
Er bestaat geen harde hoogbegaafdheidstest. Er is dus ook niet echt een ‘zeker weten’, en dat kan frustrerend zijn. Als je veel van de lijst hierboven herkent, is dat een goede reden om je verder in te lezen. Hoe meer je je herkent in wat er geschreven wordt, hoe groter de kans is dat wat voor hoogbegaafden wérkt, ook op jou van toepassing is. Het kan je handvatten geven om jezelf te begrijpen en uit te leggen aan je omgeving wat jij nodig hebt.
Als je je daar prettig bij voelt, laat dan een IQ-test afnemen. Maar houd daarbij wel in je achterhoofd dat een score altijd lager (maar eigenlijk nooit hoger!) kan uitvallen dan de werkelijkheid. En weet ook, dat hoogbegaafdheid breder is dan allen een hoge intelligentie.
Zie je het prijskaartje van een IQ-test niet zo zitten, maar herken je heel veel, dan weet je misschien ook al genoeg.
Met of zonder IQ-test, of je de HB-wereld net ontdekt hebt of al jaren een sluimerend gevoel bij je draagt, maakt voor de Krachtstroming niet uit. Als jij er tegenaan loopt
dat jij anders werkt, dat je meer wilt, en dat het niet lukt om naar buiten te laten komen waarvan je weet dat het erin zit, dan ben je hartstikke welkom in mijn praktijk.